Teknolojik gelişmeler doğrultusunda, ticarette geleneksel yöntemlerin terk edilme hızı ve çeşitli elektronik iş yapış şekillerine olan talep gün geçtikçe artmaktadır.
Çok yüksek miktarlarda paranın dolaşım halinde olduğu sanat piyasasının da bu durumdan etkilenmekte olduğu kuşkusuzdur. Bu doğrultuda; sanat piyasasının en geleneksel satış yöntemlerinden olan müzayedelerin, günümüzde hızlı bir şekilde online müzayedeler ekseninde yoğunlaştığı görülmektedir. Bizler bu yazımızda, online müzayedelerin hukuki boyutlarını kısaca açıklamaya çalıştık.
Birsen Küpeli, “Alev”, Tuval üzerine yağlı boya © 2013
I. Sanat Piyasasında Müzayedelerin Yeri
Sanat, önemli bir toplumsal ve kültürel işleve sahip olmanın yanı sıra, sermaye ile de tarihsel bir ilişki içerisinde olmuştur. Nitekim sanatçılar, tarih boyunca genellikle doğrudan doğruya bir müşteri için ya da bir sanat piyasası için işledikleri malzemeleri dönüştürerek çalışmışlardır[1].
Günümüzde sanat piyasasının en sık kullanılan satış yöntemlerinden birisi olan müzayedeler ise, tarihsel olarak ilkel pazarlık usullerinden, rasyonel kurallara dayalı satış usullerine geçerken ortaya çıkmıştır[2]. Bu bağlamda tarihsel olarak toplumun gelişimi içerisinde bir ihtiyaç sonucu ortaya çıkan bir satış yöntemi olarak müzayedeler, toplumsal değişimler ve ekonomi dünyasının iş yapış şekillerine göre de zaman içerisinde değişikliklere uğramıştır.
Son yıllarda sanatçı, fuar, sergi, bienal ve galeri sayılarındaki artışlar doğrultusunda Türkiye sanat piyasası da hızla gelişmekte; buna istinaden hali hazırda sahip olduğu kültürel mirasıyla bir kültür başkenti olan ülkemiz, uluslararası sanat piyasası için de önemli bir merkez haline gelmektedir. Tüm bu gelişmelere paralel olarak sanat eserlerine zaman içinde duyulan ilginin artması ve sanat eserlerinin zaman içinde değerini kaybetmemesi de; müzayedelerin, müzayede evlerinin ve müzayede evlerinde satışa konu olan sanat eserlerinin sayısının hızla artmasına neden olmaktadır[3].
II. Müzayedenin Hukuki Niteliği
Müzayede kavramı, kelime anlamı itibariyle “arttırma, açık arttırma” demektir. Sanat piyasasında yaygın olarak “müzayede” terimi kullanılmakla birlikte, “açık arttırma” ve “mezat” terimlerinin kullanımına da rastlanmaktadır. Özellikle antika ve koleksiyon parçalarına ilişkin olarak geleneksel olarak “mezat” teriminin daha çok kullanıldığı görülmektedir.
Genel anlamda müzayede, arttırma veya eksiltme yoluyla verilen teklifler içinden en yüksek veya en düşük teklif verene satışın yapıldığı işlemi ifade etmektedir. Ekonomik teoride ise müzayede, belirsiz veya değişken bir fiyata sahip malın değerinin belirlenmesi yöntemi olarak tanımlanmaktadır.
Müzayedelerde gerçekleştirilen açık artırma işlemi başlı başına bir sözleşme tipi değildir. Açık artırma işlemi, “edim-karşı edim” ilişkisinin belirlenmesine ve sözleşmenin karşı tarafının seçimine ilişkin olarak henüz sözleşmenin kurulması aşamasında başvurulan özel bir yöntem olarak ortaya çıkmaktadır. Müzayedeye katılan taraflardan satıcı, henüz artırma aşamasında bellidir. Bu doğrultuda, açık artırma sırasında satıcı taraf sözleşme görüşmelerini birden fazla potansiyel sözleşme tarafı ile yürütmekte; sözleşmenin diğer tarafı, rekabet ortamı içerisinde açık artırmaya katılan diğer kişiler arasından belirlenmektedir. Artırmaya potansiyel sözleşme tarafı olarak katılan kişiler, artırma konusu sanat eserinin değerini bizzat sürecekleri peylerle takdir etmekte ve rakiplerinin artırmadaki pozisyonundan anında haberdar olmaktadırlar. Artırma konusu sanat eserini rakibine bırakma ya da daha iyi bir teklifte bulunarak ihaleyi kazanma kararı, bizzat artırmada pey süren kişilere aittir[4].
Bu kapsamda, işbu bilgilendirme yazısında ifade edilen müzayede kavramı ile bahsedilmek istenen, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (“TBK”) 274. madde ve devamında düzenlenen “Açık artırma yoluyla satış” sözleşmesidir. TBK’nun 274. maddesi uyarınca “Açık artırma yoluyla satış; yeri, zamanı ve koşulları önceden belirlenerek, hazır olanlar arasından en yüksek bedeli öneren ile yapılan satıştır.”
Gerçekten de, müzayede yoluyla satışta, tıpkı TBK m. 274’de ifade edildiği üzere kararlaştırılan yer ve zamanda, önceden belirlenen koşullara göre gerçekleştirilen ve hazır olanlar arasında en yüksek bedeli teklif eden kişi ile akdedilen satış sözleşmesi olarak tanımlanabilecek olan artırma yoluyla satış[5] söz konusudur.
Müzayedeler, sanat eserlerinin satışı için en sık kullanılan satış yöntemlerinden birisidir. 4458 sayılı Gümrük Kanununun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında 2000/69 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nda yer alan EK-4 listeye göre: Sanat eserleri deyimi, resimler, kolajlar ve dekoratif süs tabakları; sanatçı tarafından tamamıyla elle yapılmış, mimari, mühendislik ticari, topografik veya benzer amaçlara uygun plan ve çizimler hariç olmak üzere boyamalar ve çizimler elle süslenmiş imalat malzemeleri, tiyatro dekorları, stüdyolarına arka planları veya boyanmış tuvaller; orijinal gravürler, resimler ve litoğrafyalar; sınırlı sayıda siyah ve beyaz veya renkli olarak üretilmiş, mekanik veya fotomekanik işlem içermemesi kaydıyla, uygulanan işlem veya kullanılan malzeme hesaba katılmaksızın sanatçı tarafından tamamen elle yapılmış bir veya birden çok kaplama, orijinal heykeller ve oyma işleri, bir sanatçı tarafından yapılmış olması halinde her çeşit malzemeden, sanatçı veya onun varisinin gözetimi altında ve sekiz kopya ile sınırlı olmak üzere heykel kalıpları; duvar halıları, duvar mefruşatı; sanatçı tarafından tasarlanan orijinalinden el yapımı, her birinden sekizden fazla kopya olmaması halinde; tamamıyla sanatçı tarafından yapılmış ve imzalanmış tek parça seramikler; emay işi bakır, tamamıyla el yapımı, stüdyonun veya sanatçının imzasını taşıyan sekiz adet kopya ile sınırlı (mücevherat ile altın ve gümüş vb. madenlerden mamul eşya hariç); sanatçı tarafından çekilen, onun tarafından veya gözetimi altında basılan, onun tarafından imzalanan, numaralanan ve 30 kopya ile sınırlı olan fotoğraflar anlamına gelmektedir[6].
III. Online Müzayede
İnternet üzerinden yapılan müzayedelerin sanat piyasasında en sık rastlanan şekli, müzayede evinin, satım konusu malları açık artırmayla kendi adına bizzat satışa sunmasıdır. Bununla birlikte, müzayede evlerinin satıcı ile potansiyel alıcılara açık artırmanın yapılması için teknik platform sunarak satım sözleşmelerine aracılık ettiği örnekler de görülebilmektedir. Bu tür açık artırmalar, “Online Müzayede” olarak adlandırılmaktadır.
IV. Online Müzayedelerin Avantajları
Online müzayede, müzayede katılımcılarının ürün ve hizmetler için tekliflerini internet ortamı üzerinde verdikleri bir müzayede modelidir. Online müzayedeler, geleneksel anlamda gerçekleştirilen müzayedelere kıyasla hem müzayede işletmelerine hem de müzayede katılımcılarına birçok avantaj sunmaktadır. Online müzayedelerin, geleneksel müzayedelere göre avantajları temel olarak şu şekilde sıralanabilir: zaman sınırlamasının daha esnek olması, coğrafi sınırlamanın olmaması, müzayede katılımcı sayısının daha fazla olması, müzayedeye konu sanat eseri sayısının daha fazla olması.
Online müzayedelerde, daha fazla katılımcı müzayedeye katılma imkânı bulmaktadır. Online müzayedeler, geleneksel müzayedelere kıyasla daha uzun sürse de, katılımcıların müzayede neticelenene kadar bilgisayar başında bekleme zorunluluğu bulunmadığı için, katılımcılara zamandan da tasarruf etme imkânı sağladığı söylenebilir[7]. Ayrıca bilindiği üzere geleneksel müzayedeler kural olarak aynı gün içerisinde yapılır. Bu durum; müstakbel alıcılara, daha yüksek pey sürebilme imkânının tanınması ve böylece müzayede neticesinde mümkün olan en iyi fiyatın oluşabilmesi için gerekli rekabet ortamının sağlanması amacına hizmet etmektedir. Bu imkân online müzayedelerde, müzayedenin başlangıç ve sona erme tarihinin katılımcılara önceden duyurulması suretiyle sağlanmaktadır[8].
Ayrıca, geleneksel müzayedelerin zorunlu unsurlarından birisi olan müzayede salonunda fiziken bulunma zorunluluğu da online müzayedelerde bulunmamaktadır. ;Bu avantaj sayesinde sanat piyasasında müzayedelerin,özellikle COVID-19 salgınının geliştireceği yeni davranış biçimleriyle birlikte artan bir hızla, ağırlıklı olarak online müzayedeler ekseninde yoğunlaşacağını öngörmekteyiz.
V. Online Müzayedelerde Sözleşmenin Kurulması
Online müzayedeler, herkesin katılabileceği isteğe bağlı açık artırma niteliğinde olup tıpkı geleneksel anlamdaki müzayedeler gibi TBK’nın 274. ve devamı maddelerinde düzenlenen “açık artırma yoluyla satış” kapsamındadır.
Genel olarak online müzayedelerde fiyat artırımı internet sitesi veya mobil uygulama üzerinde “Pey Ver” yazan bir butona tıklanarak yapılır. Müzayede konusu sanat eseri, müzayedeyi düzenleyen müzayede işletmesi tarafından önceden belirlenen müzayede bitiş tarih ve saati itibariyle en yüksek teklifte bulunan katılımcıya ihale edilir.
Satıcı artırma koşullarında aksi yönde bir irade açıklamasında bulunmamışsa, herkesin online müzayedelerde satış sözleşmesi, artırmayı yönetenin en yüksek bedeli öneren kişiye ihale etmesiyle kurulmuş olur.
Müzayede evleri internet sitelerinde tek taraflı olarak sözleşmenin bütün şartlarını belirlemektedir. Dolayısı ile müzayede katılımcılarının ve alıcıların, şartları tartışması, değiştirmesi ve yeni şartlar ileri sürmesi söz konusu değildir. Müzayede katılımcıları ve alıcılar iradesini sadece önceden planlanmış bir şekilde kendisine sunulan çerçeve içinde beyan edebilir ve mevcut şartlarla sözleşmeyi kabul veya reddedebilir. Müzayede evleri sözleşmenin kurulması için gerekli aşamaları ve içeriği önceden belirleyip internet ortamına aktardığından, alıcı ancak bilgisayarın algılayabileceği şekil ve içerikte müzayede evinin internet sitesinde göstermiş olduğu sisteme uygun bir şekilde beyanda bulunmak mecburiyetindedir. Aksi halde sözleşmenin kurulmaması riski ile karşı karşıya kalınacaktır[9].
VI. Online Müzayedelerin Mesafeli Satış Sözleşmesi Bağlamında Değerlendirilmesi
Yukarıda da belirtildiği üzere, online müzayedeler de tıpkı geleneksel anlamda gerçekleşen müzayedeler gibi esasen TBK’nın 274. ve davamı maddelerindeki düzenlemeye göre gerçekleşmektedir. Bununla birlikte, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 48. maddesinde düzenlenen mesafeli satış sözleşmesi olarak kabul edilip edilmeyeceği tartışma konusudur. Bu hususta en önemli tartışma, ihaleye katılan kişinin cayma hakkının olup olmayacağı etrafında toplanmaktadır. Bu konu hakkında kanaatimizce, her bir somut olay özelinde müzayede katılım şartlarının ve müzayede katılım şartlarının katılımcılara bildirilme yöntemlerinin kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir.
VII. Sonuç
Bizler bu yazımızda online müzayedelerin hukuki boyutlarına ilişkin olarak yalnızca genel bir bilgi vermeyi amaçladık. Online müzayedeler kapsamında ortaya çıkabilecek aşağıdaki hususların da dikkatlice her bir somut olay özelinde değerlendirilmesi gerekmektedir:
- Müzayede Evi – Eser Sahibi Arasındaki İlişki
- Müzayede Evi – Alıcı ve Müzayede Katılımcıları Arasındaki İlişki
- Alıcı – Eser Sahibi Arasındaki İlişki
- Genel İşlem Şartları
- İcap ve Kabul
- Mülkiyetin Geçmesi
- Satış Parasının Ödenmemesi
- Ayıba ve Zapta Karşı Tekeffül
- İhalenin İptali
- Sözleşmeden Dönme
Ayrıca 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ve 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu başta olmak üzere; 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, Mesafeli Sözleşmeler Uygulama Esasları Hakkında Yönetmelik, 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun, İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesine Dair Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Elektronik Haberleşme Kanunu ve Elektronik İmza Kanunu ve sair tüm mevzuatın online müzayedeler kapsamında yapılan tüm iş ve işlemlerde gözetilerek, iş ve işlemlerin bahsi geçen yasal düzenlemelere uygun olması gerekmektedir.
Referanslar:
[1] Julide BOZOĞLU DEMİRDÖVEN/Ayla ÖDEKAN, “Müzayedelerin Sanat Piyasalarındaki Rolü ve Türkiye’deki Yansımaları” İTÜ Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 55-66 (2008) s. 57.
[2] BOZOĞLU/ÖDEKAN, s. 57. [3] Tamer BUDAK/Metin SABAN, “Müzayede Yoluyla Satılan Sanat Eserlerinin Vergilendirilmesi, Değerlemesi ve Amortismanı” Maliye Dergisi, Sayı 159, (2010) s. 168 [4] Zarife ŞENOCAK, "İnternette Kurulan Açık Artırma İle Satım Sözleşmesi". Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 50 (2001 ): 93-114 s. 98. [5] Arif Barış ÖZBİLEN, “İsteğe Bağlı Açık Artırma Yoluyla Yapılan Satışlarda Müzayede Evlerinin Türk Borçlar Kanunu Hükümleri Çerçevesinde Ayıptan ve Zapttan Doğan Sorumluluğu ve Bu Sorumluluğu Ortadan Kaldıran Anlaşmalar”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi - HAD, C.22, S.2, s. 275. [6] BUDAK/SABAN, s. 168. [7] ŞENOCAK, s. 94. [8] ŞENOCAK, s. 99. [9] Mustafa ŞEKER, “6098 Sayılı Yeni Türk Borçlar Kanununa Göre İnternet Üzerinden Sözleşmelerin Kurulması” İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl:11 Sayı: 22 Güz 2012/2 s. 140.
Son Güncelleme Tarihi: 25 Mayıs 2020
Ayrıntılı bilgi için: info@yonet.av.tr
İşbu bilgilendirme yazısı YÖNET tarafından, Türkiye Barolar Birliği'nin meslek kuralları ve 1136 sayılı Avukatlık Kanunu uyarınca, sadece bilgilendirme amaçlı olarak temin edilmiştir.
İşbu bilgilendirme yazısı burada belirtilen tarih itibariyle hazırlanmıştır. YÖNET'in mevzuat veya olaylarda gerçekleşen veya dikkatimize sunulan değişiklikleri bildirme yükümlülüğü bulunmamaktadır.